© M a r l o e s   S i k k e m a  ' 9 8
       Maurits Cornelis Escher
 
Op zeventien juni 1898, zo'n 100 jaar geleden, werd in het Prinsessenhof te Leeuwarden "Mauk" geboren. Hij was de zoon van de hydraulisch ingenieur G.A. Escher en zijn vrouw Sarah Gleichmann.
Deze pagina gaat over M.C. Escher. Deze Nederlandse graficus leefde van 1898 tot 1972. Ondanks dat hij in de kunstenaarswereld niet zo'n goede naam had, was hij op het eind van zijn leven razend populair bij het grote publiek. Zijn bekendheid had hij te danken aan zijn onwerkelijke afbeeldingen en oneindige figuren. Ook werden zijn ruimtelijke veelhoeken vrij bekend en veel gebruikt in wiskundige boekwerken.

Escher kwam uit een vrij rijk gezin uit Leeuwarden. Hij kreeg al vroeg samen met zijn broers les in het houtsnijden, wat hem later goed van pas is gekomen. Hij werd erg gesteund door zijn ouders, ondanks dat zijn vader graag wou dat hij hem opvolgde in zijn beroep. In 1903 verhuisde hij naar Arnhem, waar hij vanaf 1912 de middelbare school volgde. Dat ging hem slecht af en hij haalde zijn eindexamen niet. Hij vertrok voor een jaar naar Delft, maar ook daar ging het mis, hij werd zowel lichamelijk als geestelijk ziek. Hierna verhuisde hij naar Haarlem om een opleiding architectuur te volgen, maar zijn grote grafische talent werd al snel ontdekt en hij legde zich toe op grafiekles van S. Jesserun de Mesquita. Hier vond Escher wat hij zocht en werd gelukkig. In zijn werk in deze tijd, kun je zien dat hij nog zoekend was naar zijn eigen stijl. Hij experimenteerde met verschillende vormgevingen.
Zowel ritmisch als abstract kwam in zijn werk voor.

In 1922 ondernam Escher een reis naar Italië, in gezelschap van 3 vrienden. Ze bezochten Florence, Siena en andere grote steden. Maar Escher merkte al snel dat hij geen interesse had voor de oude cultuurhistorie en zocht zijn heil in de meer zuidelijke streken, zoals Sicilië. In de minder toeristische streken voelde Escher zich beter thuis en begon met tekenen. Hier bleek hij een zeer precieze tekenaar te zijn.
In de zomer ging Escher terug naar Nederland maar had het hier al snel weer bekeken. In de herfst vertrok hij naar de plaats waar het hem beter beviel: Rome. En zo bleek uit de duur van zijn verblijf: maar liefst 10 jaar woonde hij er. Hij trouwde met de Zwitserse Jetta Umiker en kreeg drie kinderen.
's Zomers trok Escher erop uit om schetsen te maken van landschappen en 's winters werkte hij deze schetsen uit tot litho's of houtsnijwerken.
Aan de werken uit de jaren 20-30 kun je opmaken dat Escher zocht naar realiteit en zijn afbeeldingen werden steeds realistischer. Een grote nadruk legde hij op ruimte en diepte, hoogtes werden haast overdreven.
Eschers zwerftochten door Italië werden gefinancierd door zijn rijke ouders, aangezien zijn tentoonstellingen nog niet al te veel geld opbrachten.
In de jaren 30 was Escher al op zijn best in landschappen. Hij experimenteerde met nachtprenten in Rome. Hij experimenteerde met hout: kophout beviel hem het best, daarmee kon hij scherpe lijnen produceren. Hij varieerde in zijn werken met verschillende technieken, zoals stippels of lijnen.
Escher zorgde voor diepte in zijn werk door lagen over mekaar heen te drukken. Dit had een mooi effect.

Eind '22 maakte Escher een reis naar Spanje en bezocht Alhambra, waar veel tegelmotieven zijn. Eerst begon hij puur met natekenen van deze motieven, maar later begon hij met het bestuderen van de schema's en produceerde zelf een aantal ruimtevullende afbeeldingen, waarbij figuren precies in elkaar pasten. Escher vond dit erg verslavend en maakte vele oneindige figuren.
Hierbij maakte hij gebruik van stempels.

In 1935 verhuisde Escher met zijn vrouw en kinderen naar Zwitserland, omdat de druk van het fascisme in Italië hem te groot werd. Na een jaar was hij het hier echter alweer zat. Hij voelde zich niet op zijn gemak en dat was te merken aan zijn humeur. Zijn vrouw stuurde hem daarom weer op reis. Escher maakte opnieuw een reis naar Spanje.
Met behulp van zijn broer, die kristallografieprofessor was en in Ukkel woonde, begon Escher met het tekenen van ruimtelijke vormen met ruimtelijke vlakken, net als kristallen.
In tegenstelling tot wat veel mensen denken, was Escher echter niet wiskundig ingesteld en theorieën zeiden hem niks. Al doende leerde hij echter hoe ruimtelijke figuren in elkaar zaten. Hij zette modellen in elkaar en tekende deze. Escher bleek hiermee een grote perfectionist te zijn: alles moest precies goed, niks werd weggemoffeld. 

Na een periode van deze ruimtelijke figuren keerde Escher in de jaren 50 - 60 terug bij zijn ruimtevullende figuren. Hij begon deze afbeeldingen te bewerken tot nieuwe patronen. Hij bedacht dat de ruimtevullende vormen eigenlijk oneindig waren. Zodra je een ophield met tekenen, brak je een van de figuurtjes doormidden. Hiervoor vond hij de volgende oplossing: Hij vormde cirkels, waarin hij naar de randen toe steeds kleinere figuren maakte. Zo verkreeg hij een bol-effect. Dit deed hij ook andersom: een soort spiraal. Hierin was hij heel precies; tot in de kleinste details klopten de verkleiningen. Helaas heb ik hier geen afbeeldingen van.
In zijn ruimtevullende patronen gebruikte Escher veel tegenstellingen, zowel in kleur als in de betekenis. Bijvoorbeeld zwart-wit, dag-nacht of engelen-duivels. De meest vreemde wezentjes gebruikte hij in zijn ruimtevullende afbeeldingen. Vaak komen de typische salamandertjes terug in zijn werk. Escher gaf toe dat hij vaak bij de ruimtevullende figuren gewoon maar afwachtte van wat er uit zijn potlood verscheen. Een voorbeeld hiervan is onderstaande afbeelding. Hierin komt opeens, tussen allerlei rare wezentjes, een gitaar in voor. Blijkbaar had Escher iets nodig om de ruimte mee op te vullen.

Na een periode begon Escher met zijn overbekende metamorfoses: van eenvoudige figuren naar zeer complexe. Een bekend voorbeeld hiervan is "dag en nacht".

Op dit moment had Escher een hoogtepunt van zijn carrière bereikt en was zeer geliefd bij de hippies uit de jaren '60. Zijn afbeeldingen werden niet alleen door wiskundigen gebruikt, maar ook bijvoorbeeld door een popgroep uit Amerika, die een van zijn afbeeldingen gebruikte voor een hoes van een plaat.
Na deze periode van metamorfoses begon Escher met zijn overbekende illusies: de onmogelijke ruimtes als
*villa belvédère, waarbij de verbindingen tussen de pilaren niet kloppen
*de toren van Babel, beter bekend als stijging en daling
*de eeuwiglopende waterval, die me doet denken aan perpetuum mobile.
Bij deze figuren ligt het vluchtpunt buiten de afbeelding. Als je de hoofdlijnen door zou trekken, kom je oneindig hoog. Escher maakte hier een sprong van twee- naar driedemensionaal.

Langzaamaan is het de tijd van het kubisme, expressionisme, surrealisme en het modernisme gekomen. Escher leek hier echter niet mee bezig te zijn. Hij leek zijn eigen weg te zoeken in zijn ontwikkeling. Maar schijn bedriegt. Hij was wel degelijk bezig met deze onderwerpen. Hij hield zijn werk alleen herkenbaar, in tegenstelling tot de meeste andere kunstenaars. Daaraan heeft hij ook zijn populariteit te danken. In de tijd van het modernisme werd de ruimte totaal omgegooid en kleuren van de werkelijkheid veranderd. De werkelijkheid werd totaal geherconstructureerd. Escher deed dit ook wel, denk aan "relativiteit", maar hield het schematisch en bleef met zwart wit werken. Escher werkte zeer geordend en liet je niet in de chaos, zoals veel andere schilders wel deden.
In 1972  stierf Maurits Cornelis Escher op een leeftijd van 74 jaar. Dit was 10 jaar voor mijn geboorte. Ik heb echt enorme spijt dat ik niet wat eerder geboren ben. Ik had echt heel graag met die man willen praten.
Een aantal jaartallen:

1898 geboorte M.C. Escher op 17 juni
1924 eerste expositie in Den Haag
        12 juni: Escher trouwde met Jutta in Viareggio en verhuisde daarna
        naar Rome
1926 succesvolle expositie in Rome. positieve reacties vanuit Nederland.
         zoon geboren: George (23 juli)
1928 zoon geboren: Arthur (8 december)
1929 eerste litho
1931 lidmaatschap van de "grafische artiesten"
1932 lidmaatschap van de "Pulchri Studio"
1934 succesvolle expositie in Chicago
1938 zoon geboren: Jan (6 maart)
1939 vader overleden: 96 jaar!
1940 moeder overleden
1941 verhuizing naar Baarn, Holland
1954 succesvolle expositie in Washington op het internationale wiskunde
         congres
1955 ontvangt een Royal Award 
1960 expositie in Cambridge, Massachusetts
1962 opname in ziekenhuis; spoedoperatie
1964 reis naar canada; opnieuw spoedoperatie
1965 Hilversumse kunstprijs
1967 2e Royal Award
1970 opnieuw een operatie. Daarna opname in het Rosa-Spier-tehuis in
         Laren voor bejaarde artiesten
1972 Escher overlijdt op 27 maart in het Luther verzorgingstehuis in Hilversum

Ten slotte, wil ik nog vertellen wat me opviel, toen ik Eschers werk nader bekeek. Ik keek naar de Waterval en dacht, hee, dat mannetje daar komt me bekend voor, waar heb ik dat toch eerder gezien? Dus ik zocht Stijgen en dalen op, en wat bleek, bijna precies hetzelfde mannetje was op deze afbeelding te vinden.


Waterval    |  Stijgen en dalen

Nog een leuk ding wat me opviel:
een detail van villa Belvédère
De onmogelijke vierhoek!
 

Ik heb de namen niet van alle afbeeldingen kunnen achterhalen, dus die heb ik helemaal maar achterwege gelaten.
Zoals je waarschijnlijk wel gemerkt hebt, ben ik gigantische fan van M.C. Escher. Zaterdag 28 november ga ik met een aantal vrienden de Kunsthal Rotterdam bezoeken, waar een tentoonstelling van 100 jaar Escher is.
Als je de informatie op deze page gebruikt, zou je me dan willen mailen?
Ook nieuwe informatie, afbeeldingen en reacties zijn welkom.
mail naar: kwam@hetnet.nl
Tot slot mijn bronvermelding.
informatie: posterboek Escher
                  lezing Hans Emmelkamp Emmeloord, 23 nov. '98
Gemaakt door Marloes C. Sikkema©


 terug naar Marloes' homepage
 Foto's van Marloes